Piejet » Specials » Walvisvaart

Ameland en de Walvisvaart

Ameland en de Walvisvaart Ameland heeft (net als de andere Waddeneilanden) een bloeiende tijd gekend in de zeventiende en achttiende eeuw. Zoals in de twintigste eeuw het toerisme welvaart bracht, was dat toen de walvisvaart. Vele eilanders kregen een baan op een walvisvaarder en diverse walvisvaarders schopten het tot commandeur of stuurman. Het leverde behalve mooie verhalen ook mooie huizen en leuke aandenkens in de vorm van scrimshaw op.

Geschiedenis

De geschiedenis van de eilander walvisvaart is terug te vinden in verhalen en diverse zichtbare sporen die de vangst op walvissen heeft achtergelaten. Deze Special verhaalt over onderwerpen die betrekking hebben op Ameland en de walvisvaart.

Kakebien

Delen van de dode walvissen werden meegenomen naar het eiland. Skeletdelen vormden afrasteringen voor tuintjes en stoepen voor de voordeur. De verweerde botten zijn hier en daar nog terug te vinden.

Huizen

De commandeurs en stuurlui kwamen met volle beurzen terug van zee. Het geld gaven ze onder meer uit aan de bouw van huizen. De woningen van commandeurs hebben bijzondere kenmerken en kregen de naam Commandeurshuizen.

Walvisvaarders

De lotgevallen van enkele Amelander walvisvaarders zijn interessante geschiedenissen over avontuurlijke reizen naar barre oorden.
Hidde Kat schreef in een dagboek over zijn overwintering op Groenland.

Walvissen

De verschillende soorten walvissen komen aan bod in verhalen over deze reuze zoogdieren in zee. Is er een connectie met het eiland, dan zullen we niet nalaten die te noemen.
Ambergrijs, amber, ambergris - geurende stof uit de potvis

Ambergrijs, amber, ambergris - geurende stof uit de potvis

Ambergrijs of kortweg amber is een bijzondere stof die zich in het binnenste van een potvis vormt. Het wordt af en toe op het strand aangetroffen en wie het dan vindt heeft geluk: ambergrijs is veel g…
Arctisch Kookboekje met zeehondensoep en mosterdsoep recensie

Arctisch Kookboekje met zeehondensoep en mosterdsoep

Op Ameland is een Arctisch Kookboekje uitgegeven dat tevens een Amelands Kookboekje is. Het is een kleinood waarin informatie staat over de walvisvaarders in de 18e eeuw en over wat die mannen aten. H…
Bovenlicht op Ameland - raamversiering boven de voordeur

Bovenlicht op Ameland - raamversiering boven de voordeur

Het raam boven de voordeur dat ervoor zorgt dat er licht in de gang valt, heet een bovenlicht. Bovenlichten zijn functioneel, maar er zijn er ook vele die meer zijn dan dat. Veel bovenlichten zijn een…
Bultrug - stranding op de Razende Bol

Bultrug - stranding op de Razende Bol

Op 12 december 2012 strandt een bultrug op de Razende Bol bij Texel. Het dier was de weg kwijt en stuitte op zoek naar dieper water op de zandplaat. De reddingsacties die volgden mislukten en een disc…
Bultrug op Ameland - walvis op het strand

Bultrug op Ameland - walvis op het strand

Regelmatig spoelen er grote zeezoogdieren aan op de Waddeneilanden. De ene keer is het een zeehond, dolfijn of bruinvis, dan weer spoelt er potvis, dwergvinvis of walrus aan. In oktober 2009 lag er ee…
Bultrug van Razende Bol levert biomassa voor motorolie

Bultrug van Razende Bol levert biomassa voor motorolie

Op 12 december 2012 strandt een bultrug op de Razende Bol bij Texel. Het dier was de weg kwijt en stuitte op zoek naar dieper water op de zandplaat. De reddingsacties mislukken en de bultrug gaat dood…
Bultrugstranding - Draaiboek walvisstrandingen

Bultrugstranding - Draaiboek walvisstrandingen

Met enige regelmaat wordt er in de Nederlandse wateren een bultrug gesignaleerd en soms spoelt er een aan op de stranden van de kust. Vaak is het dier dan al dood, zoals de bultrug op Ameland in 2009,…
Buro HDK 2018 en het Hidde Dirks Kat-jaar op Ameland

Buro HDK 2018 en het Hidde Dirks Kat-jaar op Ameland

Buro HDK 2018 is een open kunstproject op Ameland rondom de Amelander walvisvaarder Hidde Dirks Kat. In 2018 is het tweehonderd jaar geleden dat het dagboek verscheen waarin Kat over zijn lotgevallen…
Commandeurshuizen met muizentandjes en tegels op Ameland

Commandeurshuizen met muizentandjes en tegels op Ameland

De zeventiende en achttiende eeuw was voor de Waddeneilanden een welvarende tijd. Ook voor Ameland. De walvisvaart speelde daarbij een belangrijke rol: Amelanders gingen op walvisjacht en dat was in d…
Dagboek van de Amelander walvisvaarder Hidde Dirks Kat recensie

Dagboek van de Amelander walvisvaarder Hidde Dirks Kat

Hidde Dirks Kat leefde rond de eeuwwisseling van de 18e en 19e eeuw. Hij werd geboren in Hollum op Ameland en werd walvisvaarder en commandeur, kapitein ter walvisvaart. Kat maakte in 1777 een barre r…
De traanjagers – Herinneringen van naoorlogse walvisvaarders recensie

De traanjagers – Herinneringen van naoorlogse walvisvaarders

Anne-Goaitske Breteler ging op jacht naar walvisvaarders in Noordoost-Friesland. Daar leven ten tijde van haar zoektocht, de jaren voor 2018, nog mannen die kunnen vertellen over de Nederlandse naoorl…
Dwergvinvis - noordelijke en zuidelijke dwergvinvissen

Dwergvinvis - noordelijke en zuidelijke dwergvinvissen

Dwergvinvissen zijn walvissen die ook in de Noordzee voorkomen. Het zijn de kleinste baleinwalvissen. Net als hun grote neven en nichten van de blauwe vinvis hebben ze een slank, gestroomlijnd lijf me…
Dwergvinvis of Minke Whale in de Noordzee

Dwergvinvis of Minke Whale in de Noordzee

De dwergvinvis is de kleinste van de baleinwalvissen, die ondermeer voorkomen in de Noordzee. Heel af en toe komen ze dichtbij de kust en het kan zijn dat er dan iets aan de hand is. Op 2 augustus 201…
Een walvis als boterham, Herinneringen van een walvisvaarder recensie

Een walvis als boterham, Herinneringen van een walvisvaarder

Cor Gransbergen is Amelander en hij was in zijn jonge jaren walvisvaarder op de Willem Barendsz en op jagers die samen met het fabrieksschip Barendsz op walvissen joegen, net na de Tweede Wereldoorlog…
In the Heart of the Sea - film over walvisvaarder Essex

In the Heart of the Sea - film over walvisvaarder Essex

De Essex was een walvisvaarder die in de negentiende eeuw achter potvissen aanging. De avonturen van het schip werden inspiratie voor boeken, waaronder Moby Dick, en een film. Het liep niet goed af me…
Moby Dick – boek van Herman Melville over de Witte Walvis

Moby Dick – boek van Herman Melville over de Witte Walvis

Moby Dick is het onsterfelijke verhaal van kapitein Ahab - in sommige uitgaven wordt hij Achab genoemd - die op jacht gaat naar de witte walvis Moby Dick. Een bezeten man en een woeste walvis strijden…
Potvis – poepen als afweermechanisme

Potvis – poepen als afweermechanisme

Zeezoogdieren zoals de potvis poepen, net als alle dieren. We denken er niet zo bij na wanneer we beelden van deze majesteitelijke dieren zien. Het wordt ook bijna nooit op foto of film gezet, zodat w…
Potvisstrandingen op de Waddeneilanden - Dwaalgasten

Potvisstrandingen op de Waddeneilanden - Dwaalgasten

Potvissen horen niet in onze wateren thuis. Toch komen we deze enorme dieren wel eens in de buurt van de Waddeneilanden tegen. Niet alleen op de Nederlandse Waddeneilanden maar ook op de Duitse en Dee…
Scrimshaw – huisvlijt op een potvistand

Scrimshaw – huisvlijt op een potvistand

Scrimshaw is oorspronkelijk een vorm van huisvlijt dat op walvisvaarders werd gedaan. De zeelui hadden op de heen- en terugreis naar de jachtvelden genoeg tijd om zich uit te leven in een hobby en voo…
Walvissen groot en vet - Hans Beelen en Ingrid Biesheuvel recensie

Walvissen groot en vet - Hans Beelen en Ingrid Biesheuvel

'Walvissen groot en vet' is de hoofdtitel van een bloemlezing van teksten over de Nederlandse walvisvaart. De ondertitel van het boek is 'Nederlanders op walvisvaart in het Hoge Noorden.' De lezer maa…
Walvisvaarder en commandeur Marten Jansen van Ameland

Walvisvaarder en commandeur Marten Jansen van Ameland

Marten Jansen en Hidde Dirks Kat zijn tijdgenoten. Ze zijn alle twee commandeur op een walvisvaarder. Kat op de Juffrouw Klara en Jansen op Het Witte Paard. Ze joegen voornamelijk op robben en Groenla…
Walvisvaarder Hidde Dirks Kat van Ameland

Walvisvaarder Hidde Dirks Kat van Ameland

Amelander Hidde Dirks Kat was walvisvaarder en commandeur op de brik Juffrouw Klara. In de 18e eeuw joeg hij op walvissen en robben in de Noordelijke ijszee. In 1777 raakte zijn schip vast in het ijs…
Ype Poortinga en zijn boek over Hidde Dirks Kat

Ype Poortinga en zijn boek over Hidde Dirks Kat

De Friese schrijver Ype Poortinga (1910 – 1985) schreef een boek over Amelander walvisvaarder Hidde Dirks Kat en zijn lotgevallen op Groenland. Het boek is in het Fries geschreven en heet 'Duveldei op…
Zwarte walvis, nieuw ontdekte walvissoort - Karasu

Zwarte walvis, nieuw ontdekte walvissoort - Karasu

In 2014 spoelt er een dode walvisachtige aan op een eilandje in Alaska en mariene biologen staan aanvankelijk voor een raadsel. Ze weten niet wat voor een dier het is. Het lijkt op een spitssnuitdolfi…
Gepubliceerd door Piejet op 08-07-2012, laatst gewijzigd op 01-08-2019. Het auteursrecht (tenzij anders vermeld) van deze special ligt bij de infoteur. Zonder toestemming van de infoteur is vermenigvuldiging verboden.

Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: NN
  • Persbureau Ameland